Izdavačka kuća Connectum je, u saradnji sa Udruženjem prevodilaca u BiH, koncipirala izdavački projekat koji je dobio podršku programa Evropske unije Kreativna Evropa. Biblioteka Bijeg je ime edicije u čijem okviru Connectum objavljuje savremenu evropsku književnost posvećenu iskustvu egzila u modernom dobu. Predstavljajući jedan od rijetkih ovdašnjih pokušaja artikuliranja ove teme kroz model izdavačke prakse, Biblioteka Bijeg ima za cilj da učestvuje u društveno-političkom, medijskom i kulturološkom diskursu formiranom oko posljednje „migrantske krize“, koja je počela 2015. i koja je još uvijek vrlo prisutna.

Na taj način, Biblioteka Bijeg nastoji oživjeti temu egzila, kao veliku književno-umjetničku temu XX. stoljeća, i re-kontekstualizirati je kroz prizmu savremenih migracija, koje sasvim sigurno predstavljaju jedan od presudnih demografskih, političkih i kulturoloških izazova za modernu civilizaciju. Pojmom egzila obuhvaćen je čitav niz fenomena povezanih sa velikim povijesnim traumama prethodnog, pa tako i ovog stoljeća – političko disdidentsvo, ratno izbjeglištvo, azilantski status, velike seobe stanovništva – čemu se pridružuje i koncept „nomadskog identiteta“ kojim se pokušava ustanoviti paradigma modernog način života kao takvog. Egzilantsko iskustvo predstavlja žarišni egzistencijalni, ali i identitarni problem modernog doba, a bio je to i kroz čitavu književnost dvadesetog stoljeća. Uloga književnosti može se stoga smatrati ključnom za društveno odgovornu izdavačku praksu usred aktualnih medijskih i društveno-političkih rasprava o tzv. migrantskom problemu.

Prijevodom devet relevantnih književnih djela savremene evropske književnosti na temu egzila, izbjeglištva i migracija općenito, doprinosimo diferenciranosti spomenutog diskursa, utječemo na senzibiliranost javnosti prema samom problemu migrantske krize, te omogućujemo individualizaciju i humanizaciju migrantskog iskustva.

Više o romanima iz Biblioteke BIJEG

Osim tematskog kriterija, koji je bio dominantni princip za odabir romana koji su uključeni u Biblioteku Bijeg, svaki pojedinačni naslov odabran je i na temelju ugleda koji autori i autorice uživaju u kontekstu svog jezika i književne kulture, kompleksnog, višeperspektivnog i diferenciranog pristupa fenomenu migracija i iskustvu savremenog egzila, estetske i sadržajne inovacije koju unosi u tradiciju obrade ove književne i društveno-političke teme, te društveno-političke svijesti o višedimenzionalnosti ovih pitanja.

U okviru prvog ciklusa izdanja Biblioteke Bijeg objavljujemo sljedeće naslove:

1. Léonora Miano: Crvena carica (Rouge impératrice)

2. Giovanni Dozzini: Baboucar je bio na čelu kolone (E Baboucar guidava la fila)

3. Tabish Khair: Čudna jada od džihada (Just Another Jihadi Jane)

4. Sunjeev Sahota: Godina odbjeglih (The Year of the Runaways)

5. Natascha Wodin: Ona je došla iz Mariupolja (Sie kam aus Mariupol)

6. Daniel Rondeau: Mehanika haosa (Mécaniques du chaos)

7. Witold Gombrovicz: Trans-Atlantik (Trans-Atlantyk)

Čuveni roman Trans-Atlantik Witolda Gombrovicza, objavljen 1953. godine, bez sumnje je jedan od temelja moderne egzilanstke književnosti, a sam autor kao da je biografski utjelovio egzilantsku paradigmu moderne. Prije ovog romana, Tanja Miletić Oručević sa poljskog je prevela i Gombroviczevu zbirku pripovijedaka Bakakaj (Biblioteka Dani, 2004). Ona je došla iz Mariupolja, autobiografski roman Natasche Wodin, njemačke spisateljice ukrajinskog porijekla, prevela je prof. dr. Mira Đorđević. Odlikovan je Nagradom Lajpciškog sajma knjiga kao najbolje djelo iz oblasti beletristike. Bavi se individualnom borbom između dva totalitarna režima i prošlošću ovog grada čijoj tragičnoj sudbini danas i sami svjedočimo. Priča distopijskog romana Crvena kraljica Léonore Miano (prevela Mirela Alikalfić-Terzić), višestruko nagrađivane kamerunske spisateljice sa francuskom adresom, smještena je u futurističku alternativnu stvarnost sljedećeg stoljeća (2124. godine), gdje su geopolitičke koordinate svijeta okrenute naglavačke, s Evropom koja zauzima položaj nerazvijene “primitivne” kulture koja prijeti jedinstvu Afričke federacije. Roman Mehanika haosa Daniela Rondeaua u prijevodu Azre Pita-Parente 2017. godine je odlikovan Velikom nagradom za roman Francuske akademije. Uronjen je u politički i društveni haos savremene epohe, baveći se fenomenima ekstremizma i fundamentalizma s obje strane ideološkog spektra. Isto se može reći i kada je u pitanju roman Čudna jada od džihada Thabisha Khaira iz 2016. godine u prijevodu Ulvije Tanović, koji je još specifičnije zainteresiran za artikulaciju traume identiteta mladih evropskih muslimana, zaslijepljenih lažnim proročanstvima savremene džihadističke ideologije. Nagradom Evropske unije za književnost (EUPL) nagrađena su dva naslova iz Biblioteke Bijeg – Baboucar je bio na čelu kolone italijanskog pisca Giovannija Dozzinija u prijevodu Amre Olovčić i Godina odbjeglih britanskog pisca Sunjeeva Sahote u prijevodu Nure Dike Kapić. Dozzinijev roman, u kojem pokušava da univerzalizira izbjegličko iskustvo, opisuje razdoblje od 48 sati u životima četiri imigranta afričkog porijekla, koji čekaju rezultate svojih zahtjeva za azil. Ovaj ograničeni vremenski okvir izvanredno je kontrastiran obiljem iskustava kroz koja četiri glavna lika prolaze tokom čekanja. Za razliku od tradicionalne slike o biološki srodnim muškarcima i ženama, “porodice” u Sahotinu romanu nastaju uslijed okolnosti prikazujući sudbine likova u ovom romanu koji su povezani nekom zagonetnom i neslučajnom životnom silom. Unutrašnja dramatična borba između individualizma i tradicionalnih vrijednosti je ono što čini ovaj roman zanimljivim domaćoj publici u našoj zemlji.

Razlozi za pokretanje Biblioteke Bijeg

Suočena sa pojavom migrantske populacije na teritoriji vlastite zemlje, bosanskohercegovačka javnost, premda je i sama bila u prilici iskusiti izbjeglištvo tokom posljednjeg rata 90-ih godina, ostala je podijeljena u stavovima po ovom pitanju. Veći dio medijskog krajolika u BiH, naročito onaj motiviran ideološkim nacionalizmom i populizmom, prezentirao je pripadnike migrantske populacije jednodimenzionalno i isključivo negativno, dok je na strani političkih aktera izostala konkretna inicijativa u pravcu praktične pomoći i simboličke podrške nastaloj humanitarnoj krizi. U trenutku koncipiranja ovog projekta, na teritoriji Bosne i Hercegovine nalazilo se između 1500 i 2000 pripadnika migrantske populacije, čiji su razlozi za polazak na put od istoka, odnosno juga prema zemljama Zapada, raznovrsni i kompleksni.

Savremena evropska književnost je u značajno većem omjeru reflektirala o problemu „migrantske krize“, i iskustvu egzila uopšte, te prevođenjem devet savremenih evropskih romana u okviru ove edicije želimo da predstavimo savremene trendove evropske književnosti domaćoj publici. Kao društvo koje se i samo nalazi na putu evropskih integracija, protok savremenog evropskog romana u našoj kulturi i na našem tržištu knjige smatramo ključnim faktorom diseminacije i afirmacije onih vrijednosti koje čine napredna razvijena društva.

Za razliku od klasika evropske književnosti, čija izdanja iz razdoblja Jugoslavije su još uvijek u tržišnom opticaju, zastupljenost savremene evropske književnosti na bosanskohercegovačkom tržištu je drastično manja, što ne treba pripisati manju interesa, nego nedostatku produkcijskih sredstava na strani domaćih izdavača. Zbog toga je savremena tekuća književna produkcija na evropskim jezicima poznata uglavnom boljim poznavaocima stranih jezika, ako ne isključivo stručnoj publici. Nedostatak uvida u savremene tokove evropske književnosti predstavlja problem za bosanskohercegovačku kulturu kako sa aspekta pisanja, tako i sa stanovišta recepcije književnosti.  U poređenju sa susjednim zemljama (Hrvatskom i Srbijom), savremena evropska književnost je daleko manje prisutna na našem tržištu i u našoj kulturi, što se pogotovo odnosi na književne jezike zemalja s kojima Bosna i Hercegovina nema toliko čvrste kulturne i diplomatske veze. Biblioteka Bijeg je na razini tematskog horizonta konkretizirana i specificirana, no u pogledu književnih jezika koje može uključiti je apsolutno otvorena, a već u svom prvom ciklusu, omogućava diverzifikaciju bosanskohercegovačkog tržišta knjige time što objavljuje osam do sada neprevedenih i lokalnoj publici nepoznatih romana i domaćoj publici i čitateljstvu predstavlja osam novih autorskih imena koji su prevedeni sa pet evropskih jezika (njemački, francuski, engleski, talijanski, poljski).

Praksa objavljivanja knjiga u okvirima nakladničkog niza sa jedinstvenim tematskim horizontom je odavno zaboravljen model u kontekstu bosanskohercegovačke, pa i regionalne izdavačke scene. Suočeni uglavnom sa finansijskim ograničenjima, lokalni izdavači ne uspijevaju ulančavati knjige s obzirom na odabranu temu, te samim tim, u odsustvu šireg konteksta koji specificira i kontekstualizira njihov značaj, objavljena književna djela djeluju unutar izoliranog i reduciranog polja utjecaja.  Nakladnički niz je s razlogom jedan od temeljnih modela izdavačke prakse u svijetu, budući da svaka objavljena knjiga unutar istog niza upućuje na onu koja joj je prethodila kao i na onu koja joj slijedi. Čitalac koji odabere jednu od knjiga uvrštenih u izbor će biti upućen i u druge objavljene unutar iste edicije, a samim tim i zainteresiran da ih kupi i pročita. U lokalnom bosanskohercegovačkom izdavačkom kontekstu, gdje je praksa objavljivanja knjiga unutar velikih edicija ili biblioteka prilično zaboravljena, obnoviti jedan „klasičan“ izdavački model zapravo znači biti inovativan i na tržištu knjige i u širem polju kulture.

Ovaj tekst je objavljen u sklopu izdavačkog projekta „Biblioteka Bijeg“ koji je ostvaren uz finansijsku podršku Evropske komisije u sklopu programa Kreativna Evropa. Izražava isključivo stajalište autora i Komisija se ne može smatrati odgovornom za upotrebu informacija koje se nalaze u njemu.